इलाममा हट्दै छ आकाशेपानीमाथिको निर्भरता

रामकुमार लिम्बू/

८ असार २०८१ शुक्रबार (११ महिना अघि)

पाठक संख्या १२८

इलाम/  वर्षौँंदेखि आकासेपानीको भरमा खेती गर्दै आएका इलामको सन्दकपुर गाउँपालिका–५ जमुनाका निरकुमार फागो यतिबेला सिँचाइका कारण खुसी हुनुहुन्छ । उहाँ मात्रै होइन यहाँका सयौंँ किसान वर्षौदेखि आकासेपानी पर्खनुपर्ने बाध्यताबाट मुक्त भएसँगै खुसी छन् । 

जमुनामा कोशी प्रदेश सरकार खानेपानी, सिँचाइ तथा ऊर्जा मन्त्रालयअन्तर्गत जलस्रोत तथा सिँचाइ विकास डिभिजन इलामले २० लाख रुपैयाँको लागतमा धुवाखोला सिँचाइ आयोजना निर्माण गरेपछि उहाँहरुमा खुसी छाएको हो । ‘आयोजना सम्पन्न भई खेतमा पर्याप्त पानी आउन थालेको छ । पक्की नहरको माध्यमबाट किसानका हाम्रा खेतमा सिँचाइ पुगेपछि वर्षौँंदेखि बाँझिएका खाली जमिनमा पनि खेती गर्ने जाँगर आएको छ’, फागोले भन्नुभयो, ‘सिँचाइ सुविधा विस्तारपछि मौसमअनुसारका अन्नबाली तथा तरकारीबाली उत्पादन गर्न थालेका छौँ ।’

स्थानीय धुवाखोलाको पानी व्यवस्थापन गरी खेतसम्म पु¥याएपछि यतिबेला त्यहाँका किसानको दैनिकीसमेत फेरिएको आयोजना उपभोक्ता समितिका उपाध्यक्षसमेत रहनुभएका किसान फागोले बताउनुभयो । फागोले भन्नुभयो, ‘पहिले पहिले धान रोप्नका लागि आकासेपानी पर्खनुपर्ने बाध्यता थियो, समयमा पानी नपर्दा खेत बाँझै राख्नुपर्ने बाध्यता पनि थियो सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएपछि यसपटक समयमै रोपाइ गरेका छौँ ।’ 

जलस्रोत तथा सिँचाइ विकास डिभिजन इलामका प्रमुख रामनारायण श्रेष्ठले आयोजनाबाट यस क्षेत्रको ७५ हेक्टर क्षेत्रफल खेतीयोग्य जमिनमा सिँचाइ सुविधा पुगेको र ६ सय ३१ किसान प्रत्यक्ष लाभान्वित भएका बताउनुभयो । 

जमुनामा मात्रै होइन यहाँको फाकफोकथुम गाउँपालिका–३ आमचोकका किसान पनि यस वर्षदेखि उत्तिकै खुसी छन् । यहाँ पनि कोशी प्रदेश सरकारको २० लाख रुपैयाँको लागतमा निर्माण भएको सिम्ले कुलो सिँचाइ आयोजनाले किसानलाई राहत मिलेको छ । यस आयोजनाबाट ८० हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइ सुविधा पुगेको छ भने ४ सय ५० किसान परिवार प्रत्यक्ष लाभान्वित भएका छन् । 

उक्त सिँचाइ आयोजना उपभोक्ता समितिका सचिवसमेत रहनुएका किसान टेक भारतीले पानी सुविधापछि खेत बाँझै राख्ने समस्या समाधान भएको बताउनुभयो । ‘विगतका वर्षमा आकासेपानीको पर्खाइमा त असार–साउन नै बित्ने गर्दथ्यो, सिँचाइ सुविधा विस्तारपछि यस वर्ष भने समयमै रोपाइ गरेका छौँ’, भारतीले भन्नुभयो, ‘हामी ४ सय ५० किसान परिवार निकै हर्षित छौँ, उत्पादनसमेत बढ्नेमा आशावादी छौँ ।’ 

जमुना र आमचोक उदाहरण मात्र हुन् । इलाममा कोशी प्रदेश सरकारले सिँचाइ सुविधाका लागि चालु आर्थिक वर्षमा मात्रै ४ करोड ८० लाख ७० हजार रुपैयाँ लगानी गरेको छ । त्यसबाट ठूलासाना, नयाँ निर्माण र पुराना मर्मतसम्भार गरी ३५ आयोजनाका लागि उक्त रकम खर्च गरिएको हो । तीमध्ये २३ आयोजना सम्पन्न भइसकेका छन् भने ८ आयोजना अन्तिम चरणमा रहेको सिँचाइ विकास डिभिजन इलामका प्रमुख श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो । 

सम्पन्न भएकामध्ये नयाँ बहुवर्षे सिँचाइ आयोजना ४ वटा र मर्मतबाट सम्पन्न भएका सिँचाइ आयोजना १९ रहेका छन् । ४ वटा आयोजना भने सुरु हुन नसकेको प्रमुख श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो । श्रेष्ठले भन्नुभयो, ‘यस वर्ष इलाममा कोशी प्रदेश सरकारबाट ३५ सिँचाइ आयोजनाका लागि बजेट विनियोजन गरेको थियो, सबै आयोजना सम्पन्न भएमा जिल्लामा २ हजार ४ सय २ हेक्टर क्षेत्रमा सिँचाइ सुविधा विस्तार हुनेछ ।’ उहाँका अनुसार आयोजनाबाट जिल्लाका १३ हजार ४ सय ६९ जना किसान प्रत्यक्ष लाभान्वित हुनेछन् । 

यहाँको रोङ गाउँपालिकामा पनि २० लाख रुपैयाँको लागतमा बिरिङ कटहरे सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएको छ भने ३५ लाख रुपैयाँको लागतमा निर्माण भइरहेको सुकेनिन्दा सिँचाइ आयोजना अन्तिम चरणमा छ । माइजोगमाई गाउँपालिकामा २० लाख ७० हजार रुपैयाँको लागतमा खड्के खोला सिँचाइ आयोजना र १८ लाख रुपैयाँको लागतमा ढाडे खोला सिँचाइ आयोजना निर्माणकार्य अन्तिम चरणमा रहेको कार्यालयले जनाएको छ । 

सन्दकपुर गाउँपालिकामा १५ लाख रुपैयाँको लागतमा गीताङ सिँचाइ आयोजना र ५ लाख रुपैयाँको लागत दाहाल खोला टारीबेँसी सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएका छन् । सूर्योदय नगरपालिकामा पनि २० लाख रुपैयाँको लागतमा आन्द्रे खोला सिँचाइ आयोजना र ८ लाख रुपैयाँको लागतमा रम्फोक खोला ढाडे सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएका छन् । 

यस्तै, माई नगरपालिकामा १५/ १५ लाख रुपैयाँको लागतमा पलाँसे र लेवाखोला, १० लाख रुपैयाँको लागतमा लोधिया र ५ लाख रुपैयाँको लागतमा लोदिया माई सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएका छन् भने २० लाख रुपैयाँको लागतमा ठ्याउरे खोला फ्याउरे सिँचाइ आयोजना निर्माणाधीन छ ।

यसैगरी देउमाई नगरपालिकामा १५ लाख रुपैयाँको लागतमा ढोकेखोला तथा १०/१० लाख रुपैयाँको लागतमा सेवा खोला, सियाखोला मुहानचुली कुलो, सियाखोला मुहानचुली कुलो (१), सियाखोला मुहान जुवारे कुलो र सियाखोला मुहान जुवारे कुलो सिँचाइ आयोजना (१) र ८ लाख रुपैयाँको लगानीमा फाप्लुङम्बा सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएको डिभिजन कार्यालयले जनाएको छ । 

माङसेबुङ गाउँपालिकामा १० लाख रुपैयाँको लागतमा कुसुण्डे बोहोरागाउँ सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएको छ । फाकफोकथुम गाउँपालिकामा २० लाख रुपैयाँको लागतमा होयाङ खोला सिँचाइ आयोजना अन्तिमचरणमा रहेको छ । इलाम नगरपालिकामा १०/१० लाख रुपैयाँको लागतमा हुलाके कुलो, जानिटार, छाँगे जर्मने सिँचाइ आयोजना र चिसेनी नयाँ प्रविधिमा आधारित सिँचाइ आयोजना सम्पन्न भएका छन् भने ३५ लाख रुपैयाँको लागतमा करफोक खोला सिँचाइ आयोजना निमाणाधीन छ । 

यस्तै, चुलाचुली गाउँपालिकामा १० लाख रुपैयाँको लागतमा रतुवा खोला सिँचाइ आयोजना र ६ लाख रुपैयाँको लागतमा सानो चाँजु सिँचाइ आयोजना निर्माणकार्य अन्तिमचरणमा रहेको डिभिजन प्रमुख श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो । 

सिँचाइ सुविधा विस्तारसँगै इलाममा अन्नबाली, नगदेबाली तथा तरकारीबाली उत्पादनमा वृद्धि हुने स्थानीयको अपेक्षा छ । कृषि ज्ञान केन्द्रका अनुसार इलाममा ३२ हजार ९ सय ९५ हेक्टर क्षेत्रमा मकै, १३ हजार ४ सय ८१ हेक्टर क्षेत्रमा धान, ४ हजार ५ सय ८४ हेक्टर क्षेत्रमा गहुँ, १ हजार ५ सय ९७ हेक्टर क्षेत्रमा कोदोको व्यावसायिक खेती हुँदै आएको छ । 

यस्तै, १ हजार ७ सय ५५ हेक्टर क्षेत्रमा अलैंँची, ८ सय ९० हेक्टर क्षेत्रमा किबी, २ सय ९० हेक्टर क्षेत्रमा सुन्तला, १ सय २५ हेक्टर कफिको व्यवसायिक खेती हुँदै आएको छ ।

रासस