मरीचका बिरुवा बेचेरै रोजगारी

कास्की/  पोखरा महानगरपालिका–२८ स्याङखुदी टारीका किसान सूर्यमोहन बास्तोलाले यस वर्ष मरीचका बिरुवा बिक्रीबाट दुई लाख ७५ हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्नुभएको छ । अमृतकुञ्ज पर्माकल्चर अर्ग्यानिक फार्ममा उत्पादित एक हजार एक सय बिरुवा बिक्री गरेर उहाँले उक्त आम्दानी गर्नुभएको हो ।

फार्ममा उत्पादन भएका बिरुवा पोखरा महानगरपालिका, पोखरा–१९ पुरन्चौरस्थित ठुलढुङ्गा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूह, माछापुच्छ्रे गाउँपालिकाका किसान तथा अन्य व्यक्तिले खरिद गरेका बास्तोलाले जानकारी दिनुभयो ।

रोग कीराको प्रकोप नहुने, बाँदर र असिनापानीले पनि खासै असर नगर्ने मरिचखेतीबाट मनग्य आम्दानी हुनुका साथै वन तथा वातावरण संरक्षणमा पनि महत्त्वपूर्ण सहयोग पुग्ने उहाँको भनाइ छ । महानगरले खरिद गरेका बिरुवा यसै वडाका किसानलाई वितरण गरिएको छ ।

साढे तीन दशकअघि भण्डार ढिक्का आत्रय गुरुसँग दुई  बिरुवा खरिद गरेर ल्याएर मरिचखेती गरेको उहाँले बताउनुभयो । अहिले फैलिएर एक सयभन्दा बढी रुखबाट उत्पादन दिइरहेको बाँस्तोलाले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, ‘मरिचको बिरुवा प्रतिबिरुवा दुई सय पचास रुपैयाँका दरले बिक्री गर्दै आएको छु । आगामी वर्षका लागि दुई हजार बिरुवा उत्पादन गरेर पाँच लाख रुपैयाँभन्दा बढी आम्दानी गर्ने तयारी छ ।’

घर वरिपरिको भिरालो पाखो जमिनमा हुर्केका साल, आँप, चिलाउने, कटुस, कल्की, फलेदो, कटहरलगायत विभिन्न प्रजातिका एक सयभन्दा बढी हरिया रुखका फेदमा लगाएका मरीचका बोटले निरन्तर फल दिँदै आएको बाँस्तोलाले बताउनुभयो ।

उत्पादित फल बिक्रीबाट वार्षिक एक लाखदेखि तीन लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी हुने गरेको छ । सुकाएको मरीच प्रतिकिलो दुई हजार रुपैयाँमा खरिद गर्न व्यापारी घरमै आउने गरेका छन् ।

लगभग ३० रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको बास्तोलाको फार्ममा विभिन्न प्रजातिका जडीबुटी, अगरउड, रक्तचन्दन, रातोकेरा, सितलचिनी, फलफूललगायत बोटबिरुवा हुर्केका छन् । सरकारीस्तरबाट हालसम्म कुनै पनि सुविधा प्राप्त नभएको उहाँले बताउनुभयो ।

पाकेको मरिचको गेडालाई एक दिनसम्म पानीमा भिजाउने र गाईको गोबरसँग मिसाएर राम्ररी रगडी पखालेर तयार भएको बीउलाई नर्सरी ब्याडमा रोपिन्छ । यो एक महिनाभित्र उम्रिन्छ र डेढ महिनामा रोप्नका लागि तयार हुन्छ । 

मरीचलाई कलमी, बडिङ, ग्राफ्टिङ, कटिङ (जरा र काण्ड)द्वारा प्रसारण गरिन्छ । माघ-फागुनतिर माउबोटबाट दुईदेखि तीनवटा आँख्ला भएको हाँगा काटेर रोपिन्छ । कलमीलाई चाहिँदो छायाँ र पानी दिनुपर्दछ । लहरेबाली मरिचले फल दिन सुरु गरेको २० वर्षसम्म लगातार उत्पादन दिन्छ ।

मरीच विशेषगरी न्यानो, आर्द्र, हावापानी र बढी वर्षामा हुने, उष्ण प्रदेशीय बाली हो । पहाडी क्षेत्रको न्यानो तथा बढी आर्द्रता भएको ठाउँमा पनि यसको व्यवसायिक खेती गर्न सकिन्छ । समुद्री सतहदेखि एक हजार पाँच सय मिटरसम्म खेती गर्न सकिन्छ । 

कालो मरीचको प्रयोग विभिन्न परिकारमा मसला, आयुर्वेदिक औषधिजस्ता खाना, कल्लुवली, पन्नियुर, चेरियाकानियाककाडन र कोरिमुण्डालगायतका पर्दछन् । खाना पचाउने, भोक लाग्ने, खोकीको उपचार, श्वासप्रश्वास र मुटुरोगका लागि प्रयोग गरिनुका साथै दन्तमञ्जन तथा टुथपाउडरमा समेत प्रयोग हुने गरेको छ । 

विश्वमा अत्यधिक प्रयोग गरिएका जातहरूमा वेलानकोट्ठा, कोट्ठनदान गुणस्तरीय मानिन्छन् भने पन्नियुर हाइब्रिड जातमा पर्दछन् । यसको सम्भाव्यता अध्ययन गरेर नेपालका सामुदायिक वन क्षेत्रमा समेत लगाउने हो भने वन समूहको आम्दानीको स्रोत बन्नुका साथै विदेशी मरीच आयातलाई समेत विस्थापित गर्न सकिन्छ ।

–रासस