बिपी संग्रहालयको अवलोकन

आफ्नै खबर

२७ बैशाख २०८१ बिहिबार (७ महिना अघि)

पाठक संख्या २२४

सुन्दरीजल त धेरैपटक गइएको थियो, तर बिपी संग्रहालयमा धेरै अघिदेखि नै जाने जमर्को गरे पनि अनुकूल मिलेको थिएन । यही वैशाख १९ गते अर्थात् २०२४ मे १ तारिख विश्व मजदुर दिवसको दिन मिल्यो । त्यो पनि केही साथीहरूले बराहक्षेत्रमा चलिरहेको कुम्भमेला जान राखेको प्रस्तावअनुसार जान नपाएपछि । 

मान्छेको दैनिकी पनि अनौठो हुन्छ । यात्राकै विषयलाई जोडेर भन्नुपर्दा सोचेअनुसार हुन निकै गाह्रो । बराहक्षेत्र जान नमिलेपछि मित्र बद्रीको प्रस्तावअनुसार विशंखुनारायण जान ५ जनाको टोली तयार भयो । यात्राका लागि बन्ने योजना पनि लगभग नेपालका राजनीतिक नेताले बनाउने योजनाजस्तै हुन्छ जस्तो लाग्छ । अघिल्लो दिन साँझ ४ बजेतिर योजनाकारले नै आफन्त सिकिस्त भएको भन्दै योजना रद्द गरिदिए । 

त्यसपछि बनेको हो, बिपी संग्रहालय भ्रमणको योजना । आफू जन्मेको र अहिलेसम्म जीवनयापन गरिरहेको स्थानबाट करिब ४ किलोमिटर टाढाको बिपी संग्रहालय अहिलेसम्म पुगेको छैन भनेर स्विकार्दै गर्दा, ‘नजिकको तीर्थ हेला’ भन्ने उखान याद आयो । 

०७२ सालको भूकम्पबाट सुन्दरीजलस्थित बिपी संग्रहालय पनि अछुतो रहेन भन्ने समाचारमा पढेको थिएँ । त्यसपछि बन्द भएको पनि सुनेको थिएँ । फेरि सञ्चालन भयो कि छैन होला ? त्यसमाथि राष्ट्रिय बिदाको दिन ! आदि सोच आएपछि ‘पहिला बुझौँ न त’ भन्ने लाग्यो । सोचसँगै प्रश्न पनि उठ्यो– तर, बुझ्ने पो कोसँग ?
बिपी संग्रहालयका संस्थापक अध्यक्ष परशुराम पोख्रेललाई सम्झेँ । पहिला राम्रै भेटघाट पनि हुन्थ्यो । हामी उनलाई भाइ नै भन्थ्यौँ र भन्छौँ पनि । एक समय उनले गरेको सहयोग बिर्सन सकिन्न । ०३७/३८ सालतिर उनी वीर अस्पतालमा काम गर्थे । त्यही अस्पतालमा आमाको ब्रेस्ट क्यान्सरको अप्रेसन हुँदा निकै सहयोग पाएका थियौँ । डाक्टर दिनेशनाथ गंगोल, डा. मनोहरलाल श्रेष्ठ र डा. उपेन्द्र देवकोटाले गरेको त्यो अप्रेसनका समयमा उनले गरेको सहयोग तिर्न सकिन्छ जस्तो लाग्दैन । तर, त्यसपछि उनीसँग खासै सम्पर्क थिएन । आक्कल–झुक्कल भेट्दा ‘के छ ? ठीक छ’ अर्थात् चरम औपचारिकतामै सीमित थियो ?

सम्पर्कका लागि मसँग उनको फोन नम्बर थिएन । सामाजिक सञ्जालमा भने जोडिएकाले ‘यत्रो समय सम्पर्क नभएको मान्छे, के भन्ठान्ने हो’ भन्ने सोच्दै मेसेन्जरमा संग्रहालय खुल्ने वा नखुल्ने जिज्ञासासहित उनको मोबाइल नम्बर माग्दै म्यासेज गरेँ । केहीबेरमै जवाफ आयो, ‘दाइ, १० बजेपछि आउनुहोस् न, अनि आउनुअघि मलाई फोन गर्नोस् है ।’ मोबाइल नम्बर पनि आदान–प्रदान भयो । 
भोलिपल्ट म, इन्दिरा, पूर्णचन्द्र जोशी, नारायण जोशी र तारा जोशी सुन्दरीजलतिर लाग्यौँ । बिपी संग्रहालय अर्थात् त्यसबेलाको सुन्दरीजल आर्मी ब्यारेक (सुन्दरीजल  आर्सनल) पुग्यौँ । जहाँ तत्कालीन शाही नेपाली सेनालाई आवश्यक बारुद बनाइन्थ्यो । ०१७ साल फागुन महिनामा बिपी कोइराला, गणेशमान, सूर्यप्रसाद उपाध्याय, किशुनजी, रामनारायण मिश्र, प्रेमराज आङ्देम्बे, दिवानसिंह राई, योगेन्द्रमान शेरचन, जमानसिंह गुरुङलाई बन्दी बनाएर थुनिएको थियो त्यहाँ ।
ढोका बन्द थियो । प्रहरी जवान सुरक्षाका लागि बसेका थिए । हामीले आफ्नो परिचय दिँदै संग्रहालय हेर्न आएको भन्यौँ । तर, उनले बन्द छ, खोल्न मिल्दैन भन्ने जवाफ दिए । यहाँको अध्यक्षज्यूले बोलाएर आएको भन्दा पनि ढोका खोलिदिन मानेनन् । परशुरामजीलाई फोन गरेर सबै कुरा बताएपछि उहाँहरूको सीधा कुरा भयो । पुलिसले फोन फिर्ता गर्दै, ढोका खोलिदिए । २०४७ साल जेठमा सुन्दरीजलको बीपी चोकमा पोखरेलकै अग्रसरतामा बीपी संग्रहालयको परिकल्पना अगाडि बढेर बल्ल ०६१ सालबाट बिधिवत रुपमा बीपी संग्रहालयमा रुपान्तरित भएको यो स्थल २५ रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको छ ।
 

हामी भित्र पस्यौँ, सबैतिर ढोका बन्द थिए । अब परशुराम भाइलाई कुर्नुबाहेक अरू उपाय थिएन । अलिपर ह्यांगरमा एउटा ट्विनअटर विमान देखियो । प्रदर्शनीकै लागि राखेको भए पनि हवाईजहाज राख्ने ठाउँलाई ह्यांगर भन्छन् भन्ने पढेकाले अहिले पनि त्यसै भनेँ । हामी त्यतै लाग्यौँ । पञ्चायती व्यवस्थाको विरोध गर्दै विभिन्न आन्दोलन गर्ने गरेको थियो नेपाली कांग्रेसले । त्यही क्रममा त्यो विमान ०३० साल जेठ २८ गते नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वमा विराटनगरबाट अपहरण गरिएको थियो । त्यहीे विमान ०७० साल फागुन ४ गते अर्घाखाँचीमा दुर्घटनामा परेपछि परशुराम पोख्रेलको ठूलो संघर्ष र सक्रियतामा पुनः पुरानै स्वरूपमा संग्रहालयको प्रांगणमा आइपुगेको छ । 
हामी त्यही हवाईजहाज र अपहरणबारे कुरा गर्दै समय बिताइरहेका थियौँ, संग्रहालयमा कार्यरत एउटी बहिनी आउनुभयो परशुरामजीको अनुरोधमा हामीलाई त्यहाँ घुमाइदिन । त्यो जहाजको ढोकाको साँचो मगाएर हामीलाई प्लेनभित्र गएर हेर्ने अवसर दिनुभयो । त्यसपछि उहाँले संग्रहालय खोल्नुभयो र बिपी, गणेशमान, कृष्णप्रसाद भट्टराई, रामनारायण मिश्रलगायतलाई थुनेको कोठा, भान्सा, बैठकलगायत उहाँहरूले प्रयोग गरेको त्यतिबेलाको ट्वाइलेट, कुर्सीहरू, बिपी प्रधानमन्त्री हुँदा लगाएका लुगा, गणेशमानका लुगा, भान्साका भाँडाकुँडा इत्यादि सबै देखाउनुभयो ।

सुन्दरीजलमा लामो समय बन्दी बनाई थुनामा राखिएको थियो बिपी कोइरालालाई । उनैको सम्झनामा बिपी संग्रहालय स्थापना गरेर उपलब्ध भएसम्मको त्यतिबेला उनले प्रयोग गरेका सामग्रीलगायत अरू महत्वपूर्ण दस्ताबेजहरू संग्रह गरेर राखिएको छ । उक्त संग्रहालयमा ०७२ को भूकम्पमा धेरै क्षति पुग्यो र त्यहाँ संग्रहित वस्तुहरू पनि पुनः अस्तव्यस्त अवस्थामा पुगे । त्यसलाई पुनर्निर्माण गरी व्यवस्थित गर्ने क्रम जारी नै रहेकाले हाल उक्त संग्रहालयपरिसर सर्वसाधारणका लागि खुला गरिए पनि भित्र कोठाहरू र संग्रहालय खोल्ने गरिएको छैन । तर, परशुरामजी र ती बहिनीको सौहार्दताका कारण त्यस दिन हामीले ती सबै अवलोकन गर्ने अवसर पायौँ । हाल सबै संग्रहित वस्तुहरू एउटै कोठामा राखिए पनि सबैलाई छुट्टाछुट्टै राखिने जानकारी पाइयो । त्यो काम गर्न अभैm केही समय लाग्ने र संग्रहालयको विधिवत् उद्घाटन भएपछि सर्वसाधारणका लागि खुला गरिने रहेछ । 
ती सबै कोठा र संग्रह गरेका वस्तुहरूको अवलोकन गरिसकेर बाहिर प्रांगणमा राखिएका बिपी, गणेशमान, कृष्णप्रसाद भट्टराई, दिवानसिंह राई, रामनारायण मिश्र, योगेन्द्रमान शेरचनहरूको सालिकको फोटोहरू र आफ्ना फोटोहरूसमेत लिँदै हेर्दै थियौँ, परशुरामजी आइपुग्नुभयो । केहीबेर विगतका सम्झनाहरू ताजा पार्दै उहाँको अफिसमा मिठो चिया खाएर फेरिफेरि भेट्ने वाचा गर्दै त्यहाँबाट बिदा भयौँ । संग्रहालयको अमिट छाप बोकेर बाहिर निस्कँदै गर्दा संग्रहालयपरिसरमा बिपी कोइरालाको एउटा भनाइ लेखिएको थियो, ‘कानुनको बलिवेदीमा कोही पनि निर्दोष मानिस पर्नुहुँदैन ।’ 

विकल निवास
आरुबारी, काठमाडौं